Order from us for quality, customized work in due time of your choice.
De-fakto va de-yure tan olish
Kirish
Ushbu yozma ishda xalqaro huquqda tan olish oʻzi nma ekanligi va xalqaro huquda tan oloshning ″de-fakto″ va ″de-yure″ tan olish tushunchalari, ularning farqlari va amaliy misollar bilan yoritib beriladi. ″De-fakto″ tan olish ″fakt″ga asoslangan holda sodir bo′ladi va U vaqtinchalik xarakterga ega. ″De-yure″ tan olish esa faqat ″qonun″ga asoslangan bo′lib, doimiy xarakterga ega.Yozma ishda keltirilgan misollar orqali ushbu tushunchalar va ularning qo′llanilishi haqid batafsil ma′ lumot va tushunchalar haqida tushuntirishlar bayon etilgan
Asosiy qisim
Xalqaro huquq tizimida davlatlarning tan olinishi deganda biz “ xalqaro hamjamiyatning oldin mavjud davlatlari tomonidan yangi tashkil qilinayotgan davlatning xalqaro munosabatlarda davlat sifatida rasman tan olinishi yoki maqullashi ” deb ta’riflashimiz mumkin. Bu ma′lum bir davlat tomonidan boshqa yangi tuzilmaning xalqaro subyekt xususiyatlarga ega ekanligini tan olishi hisoblanadi.1933 yilda boʻlib oʻtgan Montevideo konferensiyasining 1-moddasida yangi tashkil qilingan tuzilmani davlat sifatida tan olinishi uchun ega bo′lishi kerak bo′lgan quyidagi asosiy xususiyatlarni belgilaydi
1)U doimiy aholiga ega bo′lishi kerak .
2)Muayyan hudud u tomonidan nazorat qilinishi kerak.
3)O′sha hududning hukumati bo′lishi kerak .
4)Bu sub′ekt boshqa davlatlar bilan munosabatlarga kirishish imkoniyatiga ega bo′lishi kerak
Shu oʻrinda tan olishning huquqiy oqibatlariga toʻhtaladigan boʻlsak tan olinga davlat quyidagi huquqlarga ega boʻladi
Tan olingan davlat tan olgan davlat sudlariga da′vo qilish huquqiga ega bo′ladi.
Tan olingan davlat o′zi uchun, shuningdek, tan olgan davlat sudlarida uning mulki uchun suveren immunitetga ega.
Tan olingan davlat vorislik va tan olgan davlat hududida joylashgan mulkka egalik qilish huquqiga ega.
Tan olingan davlat tan olgan davlat bilan diplomatik va shartnomaviy munosabatlarga kirishishi mumkin (de-yure tan).
Tan olgan davlat tan olingan davlatning oldingi qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hujjatlarini kuchga kiritadi (tan olishning orqaga qaytishi).
Tan olish haqida qisqacha ma′lumotga ega boʻlib oldik ana endi biz bevosita asosiy mavzuyimiz boʻlgan qisimga oʻtamiz yani tan olish usullari
Tan olish usullari
Davlatni tan olishning ikkita usuli mavjud:
1)De-fakto tan olish. 2)De Jure tan olinishi
De Facto tan olish
De-fakto tan olish – Malum bir davlatchilk tuzlmasini vaqtinchalik va faktik tan olish hisoblanadi. De-fakto tan olish , de-yure tan olish uchun asosiy qadam boʻlib,u ma′lum bir shart asosida yaki hech qanday shartsiz paydo bo′lishi mumkin .De-fakto asosan norasmiy tusdagi muzokaralar ,madaiy-gumanitar faoliyat va savdo sotiq aloqalarini oʻrantish maqsadida amalga oshiriladi.. Ushbu usulda tan olinishi yangi davlat etarli hududga ega bo′lganda va ma′lum bir hududni nazorat qilish qobiliyati mavjud boʻlganda beriladi, vaqtincha berilishiga boshqa mavjud davlatlar uni hali etarli barqarorlikka yoxud boshqa davalat sifatida e′tirof etilishi uchun hal qiluvchi belgilarga ega emas deb hisoblashlari sabab boʻladi.Yani , ushbu usulda tan olishni biz yangi tashkil etilgan davlatlar uchun mavjud davlatlarning nazorat sinovi deb hisoblashimiz mumkin. Shuningdek De-fakto tan olishni biz – yangi davlatni yangi tashkil qilingan davlatni majburiy bo′lmagan harakat yosinida tan olish jarayoni desak ham boʻladi.shu oʻrinda shuni aytishimiz joyizki De-fakto tan olingan davlat Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a′zo bo′lish huquqiga ega boʻla olishmaydi masalan: Isroil, Tayvan, Bangladesh. De-fakto tan olish olish deyarli har doyim malum bir ″fakt″ ga asoslanadi. Bu faktlar esa dastlab hujjat yoki hukumat tomonidan qo′llaniladi, ammo rasman qonun ularni tan olmagan boʻladi. De-fakto davlatlar tomonidan qonunlar tomonidan rasman tan olinmasad ham, ommaviy ravishda qo′llaniladi. De-fakto hamisha faktik belgilarga ishora qiladi .Bir soʻz bilan aytganda De-fakto tomonidan ilgari surilgan yondashuvlar haqiqiy , lekin qonunda qayd etilmagan boʻladi misol uchun : Uyni ijara berishda , uy egasi ijarachini shu uyda yashashini tan olinadi, ammo uy egasi istalgan vaqtda uyni ijarachidan olib qo′yishi mumkin.
De-yure tan olinishi
De-yure tan olish – bu mavjuda davlat tomonidan yangi davlat davlatning siyosiy koʻrinishi umum e′tirof etilgan barcha muhim belgilar va husuiyatlarga mos keladi ,deb hisoblanishi va mavjud davlat tomonidan yangi davlatning tan olinishi hisoblanadi,shuningdek de-yure tan olish asosan xalqaro shartnomalar tuzish ,elchixona tashil etish va rasmiy diplomatik munosabatlarda qoʻllaniladi.De-yure e′tirof tan olish de-fakto tan olinishi oqibatida ham,hali de-fakto tan olinmagan boʻlsa ham de-yure tan olinishi mumkin. Ushbu tan olish usuli odatda yangi tashkil etilgan davlat doimiy barqarorlik koʻrsatgichlariga ega boʻlganda va ma′lum bir standartlarga ega boʻlgan davlatchilikka ega bo′lganda beriladi. De-yure tan olish usuli yangi paydo boʻlgan davlatga suveren davlat sifatidagi doimiy maqomini beradi
De-yure atamasi lotincha so′zdan kelib chiqqan bo′lib, qonuniy yoki qonunga rioya qilish kabi ma′nolarni anglatadi. De-yurening tan olinishi xalqaro maydonda qonuniy va doimiy hisoblanib, uni rad etish mumkin emas.De-yure tan olish nafaqat qonun tomonidan amalga oshiriladigan, balki qonuniy va vakolatli haqiqatdir. Tegishli qonuniy protseduralar va jarayonlardan so′ng de-yure tan olinadi. De-yure bo′yicha davlat vorisligiga oid qoidalar ham qo′llaniladi. Bir soʻz bilan aytganda de-yure yangi davlatni uzil-kesil tan olishi diyishimiz mumkin.
De Facto va De Jure birgalikda
Yuqorida aytib oʻtganimizdek ″de-fakto″ tan olish “fakt”ga asoslangan tan olish; ″De Jure″ tan olinishi esa ″qonun″ga asoslangan va butkul tan olinishi hisoblanadi. De-fakto asosan vaqtinchalik qoidalar yoki yoki qonunlar bo′lib, osongina bekor qilinishi mumkin. Koʻplab davlatlar yangi davaltlarni de-fakto koʻrinishida tan olgan bo′lsa ham, de-fakto asosida tan olingan davlatlar Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a′zo bo′la olmaydi. De-yure – bu qat′iy yoki doimiy bo′lgan, bekor qilib bo′lmaydigan qonuniy tan olish va doimiy e′tirof etilishi . De-yure tan olingan davlatlar de-fakto koʻrinishida tan olingan davlatlardan farqli ravishda Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a′zo bo′lish qobiliyatiga ega boʻladi.De-yure va de-fakto tan olish deganda biz yangi davlatni tan olish usullari tushunishimiz darkor. Tan olish – bu ma′llum bir mavjudlikni atamalarda e′lon qilish.
De Facto va De Jure tan olish o′rtasidagi farqlarni quyidagicha tasniflash mumkin:
1)De-fakto″ tan olish asosan ″fakt″ ga asoslangan boʻladi. De Jure tan olinishi faqat ″qonun″ga asoslangan tan olinishi deb ataladi.
2)De-fakto tan olish e′tirofi haqiqiy boʻladi, lekin qonunda qayd etilmagan va mutloq boʻlmaydi.De-yure tan olish taqdim etilgan e′tiroflar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi
3)De-faktoga davlat vorisligiga oid qoidalarini qo‘llab boʻlmaydi. De Jure bo′yicha esa davlat vorisligi qoidalari qoʻllanilishi mumkin
4)De-fakto vaqtinchalik qoidalar va vaqtinchalik hujjatlar iborat bo′lgan va osongina bekor qilinishi mumkin bo′lgan qonunlardir. De-yure – qat′iy hamda doimiy tarsdagi qonuniy tan olinish va doimiy e′tirof etilish boʻlib uni bekor qilib bo′lmaydi.
5)Davlat de-fakto tan olinishini qabul qilganda ikkita qarama-qarshi hukumat mavjud bo′ladi. Davlat De Yureni tan olganida faqat bitta hukumat mavjud boʻladi.
Hukumatni tan olish: Davlat hukumatni tan olganida, u bir guruh shaxslarni ushbu davlat organi sifatida faoliyat yuritish va xalqaro huquq nuqtai nazaridan vakillik qilish vakolatiga ega ekanligini tan oladi.
Natijalar
De Facto va De Jure misollari
Xalqaro maydonlarda Sovet Ittifoqini tan olish jarayoni 1917 yilda amalga oshirilgan. SSSR Buyuk Britaniya hukumati tomonidan 1921 yilda de-fakto usulida tan olingadi , ammo u 1924 yilgacha Buyuk Britaniya tomonidan de-yure tan olinmagan. Shuningdek ,Bangladesh 1971 yil mart oyida davlat sifatida paydo boʻlgan,shuningdek shu davirda birinchilardan boʻlib Turkiyaham SSSR bila iqtisodiy ,savdo-sotiq va madaniy aloqalarni oʻrnatish maqsadida de-fakto koʻrinishida tan olgan. 1933-yilda esa SSSRning Amerika Qoʻshma shtatlari tomonidan de-yure tan olinishi SSSRning xalqaro miqiyosdagi oʻrnini mustahkamlagan va pazitsiyasini belgilab bergan.
Bangladesh 1971 davlat paydo boʻlgan koʻplab davlatlar dastlab Bangladeshni de-fakto tan olgan yani asosan savdo aloqalarini oʻrnatish maqsadida tan olishgan.Dastlabki de-fakti tan olgan davlatlardan biri bu Hindiston hisoblanadi u Bangaldeshni mustaqillik urushlari jarayonida de-fakto tan olgan .Hindiston va Butan uni 9 yildan keyin yani 1980 – yilda de-jure tan olishgan. Shuningdek , Rossiya ,Fransiya va Buyuk britaniya tomonidan ,Bangladesh1972 yil aprel oyida deyarli 1 yildan keyingina qonuniy tan olingan.1974-yilda Bangladeshni BMT tomonidan tan olinish Bangladeshni Xalqaro maydonlardagi pozitsiyasini mustahkamladi.
Shu oʻrinda Oʻzbekiston Respublikasining tan olinishiga toʻhtalib oʻtishimiz kerak. Oʻzbekiston 1991 -yil 31-avgustda mustaqilligini e′lon qilgan. Oʻzbekistoni dastlab jahonhamjamiyti de fakto tan olgan. Asosan 1992-yilldan boshlab Oʻzbekiston koʻplab davlatlar tomonidan de-jure tan olina boshlagan ,jumladan,Amerika Qoʻshma Shtatlari, Buyuk Britaniya va yevropaning koʻplab davlatlari tomonidan tan olingan. 1992- yilning 2 -mayida Oʻzbekiston Birlashgan Millatlar tashkilotiga azo boʻlishi Oʻzbekistoning davkat sifatida yana bir karra etirof etilishi va xalqaro miqiyosdagi pozitsiyasini mustahkamladi.
Shuningdek xlaqaro maydonlarda Taivaning holati ham koʻplab muhokamalarga sabab boʻladi chunki Tivanning holati xalqaro huquqda davlatlarni tan olish borasidagi eng murakkab vaziyatlardan biri hisoblanadi.Dastlab BMTda Taivanning rasman vakilli sifatida Xitoy qatnashgan ommo 1971 yilga kelib BMT 2758 – rezalyutsiyasiga muvofiq Taiwan BMTda qatnashish huquqidan mahrum boʻlgan.Hozirgi kunda ham Taivan BMTda qatnashmaydi ammo bazi xalqaro tashkilotlarda mahsus huquqiy maqom yani ″Xitoy Taypeyi″ nomi bilan qatnashadi.Huquqiy jihatdan Taivanning holatti anchagina muammoli hisoblanadi chunki uning xalqaro huquqiy maqomni aniqlanmaga yani noaniq ,diplomatik tan olinish masalalari va xalqaro shartnomalar tuzish imkoniyatlari yuzaidan muammolar yuzaga kelgan.Taivan holati xalqaro huquqda de-fakto va de-yure tan olish o′rtasidagi farqning eng yorqin misollaridan biridir. Bu holat davlatlarni tan olish institutining murakkabligini va zamonaviy xalqaro munosabatlardagi ziddiyatli vaziyatlarni yaqqol ko′rsatib beradi.
Metodologiya
Qonunchilik
Xalqaro huquqda de-fakto va de-yure tan olishni to′g′ridan-to′g′ri tartibga soluvchi universal konvensiya mavjud emas .Bu masalalar ko′proq xalqaro odat huquqi orqali tartibga solinadi.Qolaversa ,har bir davlat o′z milliy qonunchiligida bu masalani o′zicha hal qiladi. De-fakto va de-yure ni togʻridan toʻri boʻlmasada qisman tartibi berilgan hujjatlar mavjud bular quyidagilar
1) Institut de Droit International (Xalqaro huquq instituti) ning 1936-yildagi rezolyutsiyasi:Unda De-fakto va de-yure tan olishning oʻrtasifagi farqlarini belgilab bergan yani de-fakto asosan vaqtunchaligi bekor boʻlishi mumkinligi huquqiy tomonda mustahkam emasligi ,de-yure esa qonunlar bilan belgilanganligi ,doyimiyligi va hokazolar .Shuningdek ushbu hujjatda tan olishning har ikkala usulining huquqiy oqibatlarini batafsil ko′rsatib oʻtilgan va tan olishning rasmiy protseduralarini oʻz ichiga olgan hujjat hisoblanadi.
2)Estrada Doktrinasi (1930):Ushbu hujjatda yangi tuzilgan hukumatlar hech qanday toʻsqinliksiz avtomatik trzda tan olinishi kerakligi hamda de-fakto va de-yure tan olish oʻrtasidagi farqalarni rad etuvchi gʻoyalarga asoslangan boʻlgan.Aynan Estrada doktorinasi deyilishiga sabab Meksika tashqi ishlar vaziri X.Estrada tomonidan e′lon qilingani hisoblanadi.
3)1933-yilgi Montevideo konvensiyasi:Montevidei konvensiyasi asosan davlatlarning huquq va majburiyatlari va asoiy belgilab bergan .shuningdek ton olish yuzasidan umumiy kengqamrovli qoidalarni oʻz ichiga olgan . Aksariyat mutahasislarning takidlashicha ushbu konvensiya tan olishga doir eng asosiy manba hisoblanadi.
Xulosa
De-fakto va de-jure tan olish tushunchalari davlatlarning xalqaro munosabatlarda o′zaro tan olish jarayonida alohida ahamiyatga ega. Ularning har biri oziga xos xarakteristikalar va shartlarga ega bo`lib, xalqaro huquq doirasida davlatlarning tan olinishi jarayonini aniqlaydi.De-fakto tan olish vaqtinchalik, shartli va faktlargaasoslangan holda, de-jure tan olish esa qonuniy va doimiy xarakterda bo′ladi Ushbu tushunchalarning chuqur tushunilishi xalqaro munosabatlarniyanada samarali yuritishga yordam beradi.Bu masala ko′proq xalqaro odat huquqi va davlatlar amaliyoti orqali tartibga solinadi Har bir davlat o′z milliy qonunchiligida bu masalani o′zicha hal qiladi.Agarda kelajakda ma′lum bir davlat paydo boʻlsa va mustaqilligini e′lon qilsa Oʻzbekiston ham shu davlat bilan oʻzaro savdo-sotiq,madaniy va iqtisodiy aloqalarni oʻrnatish maqsadida dastlab de fakto tan olishi yoki yangi tuzilmani davlat sifatida e′tirof etish uchun barcha talablarga javob bera oladi deb hisoblasa de-jure tan olishi mumkin.
Ababiyotlar
1. Montevideo Convention on the Rights
and Duties of States (1933)
2. Brownlie, Ian. ″Principles of Public
International Law″
3. Shaw, Malcolm N. ″International Law″
4. Crawford, James. ″″The Creation of States
in International Law″
5)Institut de Droit International (Xalqaro huquq instituti)ning 1936
6)Estrada Doktrinasi (1930)
Important Info
The order was placed through a short procedure (customer skipped some order details).
Please clarify some paper details before starting to work on the order.
Type of paper and subject
Number of sources and formatting style
Type of service (writing, rewriting, etc)
Order from us for quality, customized work in due time of your choice.